Rekonstrukcja munduru furiera artylerii pieszej Księstwa Warszawskiego

Trochę z przekory, trochę jako nowe wyzwanie postanowiłem dokonać rekonstrukcji munduru furiera artylerii pieszej Księstwa Warszawskiego. Założeniem jest wykonanie ręczne całości munduru.
Na obecnym etapie prac wykonałem kopie epoletów, temblaka do tasaka, kamasze lniane (getry) i letnie lniane spodnie.

Sukienna furażerka typu francuskiego. Materiały to ciemnozielone sukno, taśma bawełniana, sznurek i kordonek, barwione przezemnie na żółto. Choć w epoce obowiązywała blokada kontynentalna i były pewne ograniczenia w dostępie do bawełny to można jednak spotkać zabytki pochodzące z okresu napoleońskiego wykonane z tego surowca, takie jak np. kordony do rogatywki Księstwa Warszawskiego będącej w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Furażerki tego typu, oczywiście w innej kolorystyce pojawiły sie później podczas powstania listopadowego w roku 1831. Były one chwalone przez pamiętnikarzy z uwagi na po, że mozna było je wykorzystywać także jako poduszkę (po wypchaniu np. słomą), a w trakcie noszenia można w nich było schować jakieś drobiazgi. Podczas służby zwisającą flamę chowano za podwinięty materiał tworzący "otok". Z lewej strony natomiast przyszyta została haftka do podpinania flamy poza słuzbą, tak aby nie zwisała zbyt nisko i nie przeszkadzała. Furażerka została uszyta na podstawie rysunków i wymiarów francuskich pochodzacych z internetu.

Sposób obszycia jest częściowo wzorowany na akwareli Zielińskiego, a częściowo na analogicznych zachowanych furażerkach francuskich i polskich ( nie znam zachowanej furażerki artylerii polskiej, w M.W.P. są natomiast  furażerki jazdy).

Fot. autor.

Kamasze uszyte z lnu. Zdjęcie wykonane zostało już po teście jaki był wykonany podczas rekonstrukcji batalii w Austerlitz. Jak widać na zdjęciu wytrzymały próbę. Guziki na lewym kamaszu są różne. Wynika to z tego, że podczas prac wykończeniowych prowadzonych nad tym elementem umundurowania furiera artylerii zabrakło jednolitych drewnianych guzików. Posiłkowałem się więc wszystkim tym co znalazłem i co odpowiada odtwarzanej epoce, osiagając w ten sposób (nie do końca zamierzony) efekt braków w zaopatrzeniu, jaki często mozna było spotkać w tym okresie.

fot. autor

Na zdjęciu prezentuję wykonany przez siebie temblak artylerzysty. Temblak został wykonany z tasmy i frędzli. Wszystko barwione domowym sposobem w celu osiagniecia własciwego efektu. Długość temblaka 50 cm.

fot. autor.

Ten sam temblak zawiązany na rękojękojeści kopii francuskiego tasaka. 50 cm. długości pozwoliło obwiazać temblakiem rekojeść w sposób jaki jest widoczny na wielu ilustracjach pochodzących z epoki.

fot. autor.

Epolety artylerzysty. Materiały: sukno, filc, sznurek frędzle.

Według niektórych ilustracji furier powinien posiadać epolety takie jak sierżant czyli z fredzlami czerwono złotymi i dwoma złotymi pasami na ławce epoletu, jednak ja postanowiłem odtworzyć w tej chwili sylwetkę "awansowanego w polu". Zachowuje elementy umundurowania kapralskiego a oznakowanie furierskie bedzie widoczne dopiero na rekawie munduru w formie odpowiedniego obszycia.

fot. autor.

Przepis mundurowy 1777 (Ordynans z roku 1777)

Rozpoczynam tym postem publikację przepisów ubiorczych normujacych wyglad wojska Rzeczpospolitej z czasów stanisławowskich.

HETMANI KORONNI Y LITEWSCY
WRAZ Z DEPARTAMENTEM WOYSKOWYM OBOYGA NARODÓW

Chcąc w ubiorze Generałów,tudzież innych Officierów Woyska Oboyga Narodów należyty uczynic porządek;Mundury Generalskie y inne,raz na zawsze trwac maiące,oraz dystynkcyą dla rozeznania stopni,ninieyszym Ordynansem za wiadomością y approbacyą J.K.Mci Pana Naszego Miłościwego,w takowy przepisuiemy sposób.


Mundur codzienny dla Generałów Koronnych y Wiel-

kiego Xięstwa Litewskiego.

1. W Narodowym Stroju: kontusz granatowy,z kołnierzem leżącym,bez wyłogów,wykładki u rękawów y podszewka karmazynowe,żupan biały.W Cudzoziemskim stroiu,zwierzchnia suknia granatowa sukienna,z kołnierzem leżącym,bez klapów,z wyłogami z sukna karmazynowego,z rękawami nie przeciętemi,na których trzy guziki większe przyszyte będą,z kieszeniami poprzek munduru leżącemi,y podszewka szalonu karmazy-nowego; guzików gładkich białych u sukni wzdłuż jedenaście;koło kieszeń po trzy.
2. Kamizelka sukna białego ,krótka,z ukosa ścięta,kieszenie z patkami.
3. Spodnie takowego koloru,z sukiennymi podwiązkami,na pięc guzików u dołu zapinane, z fartuszkiem.
4. Boty kroiem z Angielska ze wszystkim czarne.
5. Kapelusz gładki czarny,z kokardą białą,w koło kordon z kutasami iak Portepe.
6. Dla dystyngowania stopniów między Generałami następująca będzie różnica :

U General Maiora kołnierz u sukni raz srebrem haftowany sposobem nakształt łamaney wstęgi,podług modelu,tudzież ieden haft takowy szeroki na rękawach.

U General Inspektorów y General Leytnantów,kołnierz u sukni jak wyżey,na rękawach zaś dwa hafty,ieden szeroki a drugi wązki podług modelu.

U Generalów Artyleryi,kołnierz u sukni jak wyżey,a na rękawach trzy hafty,szeroki węższy,y jeszcze węższy,podług modelu.

7. Epoletty czyli naramniki,gładkie srebrne,z kutasem dużym z Bulionów.
8. W Narodowym stroju,paski do szabel a w Cudzoziemskim pendenty,srebrne z karmazynowym jedwabiem przerabiane;na pendentach po wierzchu kamizelki,sprzączka gładka srebrna,na którey Cyfra J.K.Mci pozłacana;wolno jednak Pendent y spodem nosic.
9. Halsztuki do służby,czarne kitaykowe lub włosiane,z białą u wierzchu z płótna odwódką.



Mundur Paradny

1. Zwierzchnia suknia w obudwoch zaciągach munduru Generalskiego,jak wyżey opisano,tylko że haftem iednym wzdłuż munduru y koło kieszeń obwiedziona z wyż opisanemi na rekawach znakami,naramniki haftowane z kutasem iak wyżey.
2. Kamizelka lub żupany iak wyżey, z iednym haftem,iak u sukni, wzdłuż y wkoło kieszeń.Pendenty spodem kamizelki.
3. Spodnie iak wyżey.
4. Kapelusz iak wyżey ale z piórem białym y mundurowym haftem.
5. Guziki iak wyżey.

Surtuty Granatowe gładkie,do zapięcia na krzyż na piersiach, z kołnierzem leżącym, klapami y wyłogami z sukna karmazynowego, tudzież podszewką karmazynową.

Mundur paradny dla Rotmistrzów Pancernych lub Rangę Rotmistrzowską maiących,ma bydź takim kroiem iak Generalski, ztą tylko różnią,że klapy na małe guziki zapinane, y rękawy przecięte na dwa także małe guziki zapinane;w Cudzoziemskim stroiu pod klapami na sukni zwierzchniey trzy guziki duże;Przy każdym guziku,na klapach y na wyłogach, przyszyta haftowana mała szlefa z kutasem haftowanym,podług modelu; pod klapami przy trzech dużych guzikach,oraz napatkach u kieszeń,pod patkami y wtyle trzy szlefy większe haftowane iak wyżey.Naramniki haftowane z trzema kutasami z bulionów.

Codzienny zaś mundur ma bydź gładki tymże we wszystkim kroiem z Naramnikami haftowanymi iak wyżey.

Szpady gładkie y Szable iak zdawna zwyczajnie do służby używane,do koloru guzików stosowac się maią.

Koronki tak Generałów,Rotmistrzów,iako y dla wszystkich w powszechności Officyerów w Koronie y w Litwie ,przy mundurze,surowo ninieyszym Ordynansem zakazują się.

Urzędnicy Woyskowi, Koronni y Litewscy,dla dystynkcyi będą nosic mundur paradny,iak wyż dla Rotmistrzów przepi[sa]ny,z haftowanemi Szlefami y przytym haft ieden na sukni zwierzchniey wzdłuż,w koło kieszeń y u rękawów, gładki zaś mundur,iak Rotmistrzowski,z haftowanemi naramnikami, u których trzy kutasy na dole, a dwa na wierzchu naramnika bydź maią.

Brygady Hussarska y Petehorska Wielkiego Xięstwa Litewskiego przy złocie się zostawuią.

Brygadyerowie ,(ponieważ maią Rangę General Majora)którzyby nie byli Rotmistrzami Pancernemi lub Hussarskiemi,będą nosic Mundur Generał Majora, z naramnikami Rotmistrzowskiemi; a Vice Brygadyerowie tylko Poruczeńskich Pancernych dystynkcyi Znaków używac maią.

Ekwipaż Koński Paradny dla Generałów

1, Rząd na konia skurżany czarny srebrem nasadzany podług modelu.
2. Frędzla z taśmy srebrney.
3. Waltrab granatowy z sukna, na rogach okrągło ścięty,podług modelu.Toż samo y mitiuk.

U General Maiorów z iednym galonem szerokim y frandzlą. U General Jnspektorów, General Leytnantów y Urzędników Woyskowych Koronnych y Litewskich,ze dwoma galonami,wązkim y szerokim y frandzlą. U Generałów Artyleryi ze trzema galonami,dwoma wązkiemi y iednym szerokim.

Kapy do pistoletów maleńkie tym kształtem iak waltrab galonowane.



Ekwipaż codzienny dla Generałów

1. Waltrab z sukna granatowego z plecianką y frandzlą z karmazynową włóczką przerabianą.Trędzla iak plecianka.
2. Rząd czarny skórzany lekko srebrem nasadzany.



Którego to munduru y Ekwipażu w czymkolwiek odmieniac,ani też Prawa nie mających nosic,pod animadwersją Sądów Woyskowych nie pozwalamy.

Dla rozeznania stopni Officierów Jazdy Narodowey,y Cudzoziemskiego

zaciągu,ponieważ dawniejszym Ordynansem wszystkie bogate na Mundurach ozdoby są zniesione y rygor exekucyi a 1.Septembris Anni Currentis nakazany;postanawiamy tę różnicę w Naramnikach:

U Towarzysza Pancernego,Naramniki gładkie z kutasem z nici srebrnych.
U Namiestnika z dwoma kutasami z nici,y cienkich bulioników srebrnych.
U Chorążego także gładkie,y trzy kutase z bulioników.
U Porucznika także gładkie,trzy kutase z bulioników y dwa na wierzchu naramników.



W Pułkach Przedniey Straży.
U towarzysza naramniki gładkie,z kutasem z nici złotey.
U Namiestnika takież z kutasem,z nici y bulioników.
U Chorążego ieden kutas z bulioników.
U Porucznika dwa takież.
U Rotmistrza trzy takież.
U Majora trzy takież,y ieden na naramniku.
U Pułkownika trzy takież,y dwa na naramniku.
U Chefów haftowane naramniki,z trzema kutasami z bulionów dużych,u dołu.
Pasy do służby insze nie maią bydź używane iak iedwabne bez złota lub srebra,oprócz gali.



W Regimentach Cudzoziemskiego zaciągu.
Naramniki takież y z takiemi kutasikami,od Chorążego aż do Pułkownika,iak w Pułkach przedniey straży przepisano,tylko Majaor powinien mieć galon szeroki na kamizelce y ieden kutasik na wierzchu naramnika.Podpułkownik ieden galon na kamizelce y dwa kutasiki na naramnikach.Pułkownik zaś dwa galony na kamizelce,ieden szeroki,drugi wązki y trzy kutasiki na naramniku.

U Chefów haftowane naramniki y dwa galony na kamizelce.




Mundur dla Generał Sztabu y Adjutantów Generalskich.
1. Zwierzchnia suknia granatowa z kołnierzem leżącym z klapami,y wyłogami z ponsowego sukna,z rękawami przecietemi,na dwa guziki zapinaiącemi się,z kieszenią pozdłuż munduru,y podszewką z szalonu ponsowego.
2. Kamizelka łosia krótka,ukosa ścięta,kieszenie z patkami.
3. Spodnie takowego koloru.
4. Boty kroiem z Angielska y nakolanka z płótna.
5. Kapelusz gładki czarny,lub z galonem,podług modelu,z kordonem zwyczajnym.
6. Naramniki złote gładkie,y w nich dystynkcya stopniów taka,iak Officierom Regimentów wyżey przepisana.



Ekwipaż koński dla Generał Sztabu y Generalskich Adjutantów.
1. Rząd rzemienny mosiądzem nasadzany,waltrab z sukna granatowego,u OberOfficierów z galonem iednym,a u SztabsOfficierów z dwoma galonami bez frandzli.



Mundur dla Officierów w Woysku.
1. Suknia zwierzchnia ponsowa,bez klapów,kołnierz leżący y wyłogi z białego sukna,ze złotemi guzikami,rękawy przecięte na dwa guziki zapinane,kieszenie pozdłuż podszewka biała z szalonu.Naramniki złote podług stopni,iak u Regimentów,od Pułkownika zacząwszy aż do Chorążego
2. Kamizelka z sukna białego ukosa ścięta,kieszenie bez patek.
3. Spodnie taże białe.

Które to ułożenie,aby nie odwłocznie w całym Woysku Oboyga Narodów pyło
publikowane,y po publikacyi w pobliższych Kommendach a prima Septembris,a w
odleglejszych a prima Octobris Anni Currenus exekwowane,ninieyszym
Ordynansem serio zalecamy, przedłużając czas na mundury paradne do nowego
następującego Roku.

Dan w Warszawie na Departamencie woyskowym Oboyga Narodów Dnia 26.Lipca 1777.

Jozef   Sosnowski

Hetman Polny Wielkiego Xięstwa Litewskiego Praeses.

Strzelec 5 regimentu pieszego koronnego szefostwa generała artylerii 1790-1794

fot. K. Radzikowski

fot. K. Radzikowski



        Komisja  wojskowa nie zdążyła przygotować pełnego regulaminu dla strzelców. W zastępstwie wprowadzono w roku 1791 instrukcję ogólnie omawiającą to co strzelcy umieć powinni. Poniżej zamieszczam tekst instrukcji cytowany za Konstantym Górskim i jego Historią Piechoty Polskiej.

" Jako cała uzyteczność strzelców zawisła od wprawy onych do celnego strzelania , tak powinnością bedzie sztabsoficerów starać się usilnie , iżby przez pilne tych strzelców ćwiczenie w strzelaniu do celu wszystkich do najdoskonalszej zręczności, przez rozsądne wzbudzenie emulacyi, doprowadzili; ażeby strzelec, strzelbę swoję w zdolnym stanie utrzymać , w miarę jak potrzeba nabijać, odległości, skąd wystrzelić mają , sądzić i podług osądzonej odległości strzelanie swoje bądź idąc , bądź stojąc, klęcząc, lub czołgając się, bądź nareszcie leżąc z szybkością i dokładnością wymiarkować umieli; potem uczyć się i wkładać ich będą do pływania , jako też: jak w marszu prędkość z porządkiem połączyć, ciągiem kroków kilkaset ubiedz, rozprószyć i predko do porządku w szyku wracać się., przez chrósty i gęstwiny przedrzeć się, pomniejsze rowy i fosy zręcznie przeskakiwać, skały lub góry przykre przebywać, na wał czyli okop w biegu wdzierać się, jak w lesie i zaroślach, albo i innych miejscach przeszkodnych patrole czynić, za drzewem, płotem, fosą, pagórkiem  ukrywać się, z miejsc tychże, do zasłony sobie obranych, skrycie do innych przesunąć się, nietylko siebie, ale i kolegów swoich bronić i odstrzeliwać.

2-do. Ile razy sie batalion w marszu znajduje, strzelcy baczne patrole przy batalionie czynić, nocą zaś maszerując, strzedz go od niespodziewanego ataku, jako też od dezercyi powinien.

3-tio. Przy czynieniu bocznych patrolów, powiność jest strzelca postarać się opanować te wszystkie miejsca niebezpieczne, któremi batalion ma przechodzić, albo któremi nieprzyjaciel mógłby podejść.

4-to. Jeżeli batalion, z przyczyny bliskości nieprzyjaciela pod bronią noc przebywać musi, oni w koło jak łańcuchem opasać batalion powinni.

5-to. Gdyby batalion przed wsią, żołnierzem nie osadzoną, stał obozem na noc, strzelcami takowa wieś ubezpieczoną być powinna; podobnież jeśli w tyle gaju, lub zarośli stać i obozować przypadnie, tam strzelce na noc posyłać się powinni.

6-to. U przedniej straży strzelcy, mianowicie w okolicach przerżniętych , czyli przeszkodnych, na czele znajdować się i przejście niebezpieczne opanować i osadzić powinni.

7-mo. Kiedy batalion do ataku idzie w nacieraniu maszeruje, strzelcy przed frontem podzielić się, nacieranie batalionu poprzedzić i strzelaniem swem razić przeciwnika; skoro zaś batalion będzie miał z ręcznej strzelby ognia dawać, strzelcy natychmiast z przed frontu ku skrzydłom batalionu, połowa na prawo, a połówa na lewo zabiedz i tam za batalionem stanąwszy , flanki tegoż okrywać i bronić powinni.

8-vo. Kiedy batalion w miejscu stanowiska swego bronić jest przymuszony, strzelcy także na sto mniej lub więcej kroków wysyłać się przed front powinni, ażeby w miejscach upatrzonych stanąwszy, ogniem swym nieprzyjaciela nacierającego utrzymywali i mocno porazili, wprzód nim ten do formalnego ataku przyjśc zdoła, albo stale gdyby tak można, szyki onego pomięszali i do odstąpienia  od zamiaru swego przymusili. Jesliby zaś sami cofnąć się musieli, zawsze ku skrzydłom batalionu uchodzili i tam w tyle zebrawszy się , w szyku, jako wyżej stawać powinni.

9-o. Zamaszerowanie, rozwijanie, uchodzenie przez most lub inną ciaśninę, odmiana czoła i uformowanie czworogranu pod zasłoną strzelców dziac się powinno; kiedy zaś czworogran jest uformowany, strzelcy po rogach czworogranu zewnątrz stają.

10-mo. Przy szykowaniu kompanii, strzelcy przed środkiem za unteroficerami stawają; po uszykowaniu zaś kompanii komenderuje kapitan " IMci oficerowie, unteroficerowie i strzelcy na swe miejsca". Zaczym strzelcy z unteroficerami w jednym szeregu za frontem stawają.

11-mo. Strzelby czyli sztućce strzelcy na lewym ramieniu trzymają, kiedy są w szyku porządnym, przy innych zaś czynnościach, wyżej przytoczonych, wolno kazdemu strzelbę nosić, podług wygody i upodobania, to jednak mając na pilnej uwadze, aby przypadkowem wypaleniem żaden ze swoich nie mógł byc postrzelony.

12-mo. Po wartach strzelby na kołki składać nie mają, lecz w kordygardzie w miejscu suchem i bezpiecznym zawiesić".

Jak widać na podstawie przytoczonej instrukcji, strzelcy spełniali funkcję oddziałow "specjalnych". Odmienne szkolenie wymuszone było takze przez broń jaka się posługiwali. Procedura nabijania sztucera jest bardziej skomplikowana niż ładowanie gładkolufowego karabinu piechoty. Sztucer strzelców odznaczał się w porównaniu z karabinem piechoty znacznie nizsza szybkostrzelnością. W zamian za wiekszą donośność i precyzyjną celność.

CDN.